Nasz Patron – Ziemia Dobrzyńska

Ziemia dobrzyńska to region etnograficzny pokrywający się z historyczną ziemią dobrzyńską. Jej nazwa częściowo nawiązuje do średniowiecznego księstwa, wydzielonego z władztwa książąt mazowieckich oraz do kasztelanii z ośrodkiem w nadwiślańskim Dobrzyniu. Obszar tej ostatniej zajmował tereny na północ od Wisły, prawdopodobnie między rzekami Skrwą i Chełmicą. Dalej na zachód znajdowała się prawobrzeżna część kasztelanii włocławskiej i słońskiej, które sięgały aż po Drwęcę. Na północ od nich leżała kasztelania rypińska i kikolska. Dzisiejsza ziemia dobrzyńska w przybliżeniu obejmuje więc przynajmniej pięć wyżej wymienionych jednostek administracyjnych średniowiecznego państwa, choć przez swą nazwę odnosi się tylko do jednej z nich.

We wczesnym średniowieczu były to tereny podległe książętom mazowieckim, a następnie (od poł. XIII w.) przynależały do Kujaw. W czasach I Rzeczypospolitej region należał najpierw do województwa inowrocławskiego, potem (od XVIII w.) do brzeskokujawskiego. Po ustaleniu granicy zaborów (1815 r.) niemal całe terytorium dobrzyńskie znalazło się w guberni płockiej Cesarstwa Rosyjskiego. W okresie międzywojennym sięgało tu województwo warszawskie, a od 1938 r. pomorskie. Po II wojnie światowej ziemia dobrzyńska wchodziła w skład województwa bydgoskiego (do 1950 r. pomorskiego), następnie (lata 1975-1998) włocławskiego, toruńskiego i częściowo płockiego, a obecnie kujawsko-pomorskiego i w niewielkiej części mazowieckiego.

Od południa i zachodu granice regionu wyznacza bieg Wisły poprzez którą sąsiaduje on z Kujawami. Na wschodzie, wzdłuż Skrwy ziemia dobrzyńska styka się z Mazowszem. Na północy dochodzi do rzeki Brynicy, gdzie graniczy z ziemiami lubawską i michałowską, należącymi już do ziemi chełmińskiej. Z tą ostatnią łączy się w dolnym biegu Drwęcy, która stanowi granicę północno-zachodnią regionu.

Granice ziemi dobrzyńskiej w stosunku do innych krain etnograficznych przedstawiają się ostro i wyraźnie. Nie wypływa to jednak z jednoznacznych i jasno określonych wyróżników kulturowych jej terytorium, a bardziej z tradycji, utrwalonej w przekonaniu mieszkańców i większości badaczy zajmujących się tą problematyką. Widać w niej odniesienie do regionalizacji rozpatrywanej z historycznego punktu widzenia, która opiera się głównie na kryterium administracyjnym.

Źródło: Artur Trapszyc, www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl

Ta wielowiekowa przynależność ziemi dobrzyńskiej do Mazowsza i Kujaw wskazuje skąd szły najsilniejsze wpływy i prądy kształtujące kulturowy wizerunek regionu. Stąd niektórzy badacze skłonni byli uznać go raczej za subregion jednej bądź drugiej z wymienionych krain etnograficznych. Podkreśla się przy tym silne powiązania ludności ziemi dobrzyńskiej z Mazowszem, skąd w większości wywodziła się, bardzo tu liczna, drobna szlachta. Być może dlatego wielki polski etnograf, Oskar Kolberg rozdział o ziemi dobrzyńskiej umieścił w tomie o Mazowszu. Mocne związki kulturowe łączą też Dobrzyniaków z Kujawami. Z niektórych dziewiętnastowiecznych opisów dowiadujemy się, że „wedle mowy, zwyczaju i ubioru stanowią oni jedność etnograficzną z ludem ziemi chełmińskiej” (uwagi te dotyczą terenów przy granicy na Drwęcy).

Podobnie jak w sąsiedniej ziemi chełmińskiej, także i tu dość wcześnie zachodziły procesy unifikacji kulturowej powodującej zanik tzw. kultury ludowej. Zwraca się uwagę na szybki postęp w rolnictwie, duży wpływ kultury dworskiej, drobnoszlacheckiej i miejskiej. Stąd już na przełomie XIX i XX w. niemal w całym regionie zanotowano brak, dawniej tu występującego, stroju ludowego. Wspomina się natomiast, że w niektórych wsiach mieszkańcy nosili się jak na Mazowszu Płockim lub jak na Kujawach.

Podobnie, charakteryzując budownictwo wiejskie łączy się je najczęściej w jedną grupę z kujawskim i chełmińskim. Na podkreślenie zasługuje fakt różnych wzorców, przychodzących tu m.in. wraz z osadnictwem niemieckim (w regionie nadwiślańskim).

Często nawiedzające i krzyżujące się fale osadnicze, rozbijały również zwartość i regionalną świadomość mieszkańców ziemi dobrzyńskiej. O ile jeszcze w XIX w. była ona wyraźnie dostrzegalna, zwłaszcza na terenach przygranicznych, to w drugiej połowie minionego stulecia badania dotyczące tych kwestii wykazywały poważny jej zanik. W ostatnich latach odnotowuje się wyraźny wzrost poczucia regionalnej więzi grupowej i odradzającą się świadomość przynależności do małej ojczyzny.

STRÓJ DOBRZYŃSKI

Strój ziemi dobrzyńskiej zanikł ostatecznie w początkach XX w. Dostępna jest informacja, iż strój ten różnił się od stroju sąsiednich regionów, jednak nie znamy szczegółów. Autorzy podają, iż wspomniane różnice koncentrują się m.in. na nakryciu głowy – kobiety nosiły niewielkie czepki, mniejsze od czepków kujawskich, obwiązywane chustą jedwabną. Dobrzynianki nosiły na co dzień suknie z farbowanego płótna, na święta z kolorowego perkalu. Mężczyźni przykrywali głowę czarnymi filcowymi kapeluszami z szerokim rondem i zwężającą się ku górze główką. Jako ubioru wierzchniego używano granatowego, sukiennego płaszcza z peleryną, przewiązywanego włóczkowym pasem.  Spodnie były granatowe z sukna lub płótna, wpuszczano je w wysokie buty.

Źródło:, Kinga Turska-Skowronek www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl